بتن مگر نوعی بتن است که بر ساده سازی فرآیندهای ساخت و ساز با حذف ضایعات، کاهش هزینه ها و بهبود کارایی پروژه تمرکز دارد. این بتن که به بتن نظافت نیز مشهور است، نوعی مخلوط بتن با سیمان کم و سنگ دانه های زیاد است و بیشتر در زیر سازی سازه ها، صفحه گذاری و آرماتوربندی استفاده می شود. در این مقاله، جنبه های مختلف بتن مگر، مزایا و نحوه اجرا، طرح اختلاط و کاربرد آن در صنعت ساخت و ساز را بررسی خواهیم کرد.
بتن پایه و اساس ساخت سازه های بتنی است. سازه های بتنی بخش عمده صنعت ساخت و ساز ایران را تشکیل می دهند، بنابراین بتن همواره یکی از پرفروش‌ترین و پرکاربردترین محصولات ساختمانی بوده و هست. بتن ها نیز مانند سایر محصولات ساختمانی انواع و اقسام مختلفی دارند، اما ما امروز به سراغ معرفی و بررسی یکی از پرکاربردترین و مقاوم ترین بتن ها یعنی بتن مگر می رویم.
این بتن که به نام بتن لاغر، بتن سبک، بتن رگلاژ یا بتن نظافت نیز شهرت دارد، به علت مزایا و ویژگی هایش مورد توجه سازندگان و کارفرماها قرار گرفته است. بزرگترین مزیت این سیمان نسبت به سیمان های معمولی مقدار کم سیمان و مقدار فراوان آب در مخلوط این سیمان است. این ویژگی باعث روان تر شدن بتن مگر شده و به همین دلیل آن را در پایین ترین لایه سازه و فونداسیون و به عنوان جایگزینی برای خاک فشرده مورد استفاده قرار می دهند.
مواد تشکیل دهنده بتن مگر مانند سایر بتن ها شامل شن، ماسه، سیمان و آب است. تنها تفاوتی که مخلوط بتن مگر با سایر بتن ها دارد در نسبت و میزان سیمان و آب است. در مخلوط این بتن مقدار سیمان کم و کمتر از حدود ۱۰ درصد سایر مواد تشکیل دهنده بتن و مقدار آب آن بیشتر است و همین موضوع هم باعث شده تا جزو پرتقاضاترین بتن های بازار باشد.
همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم از بتن مگر در پایین ترین لایه سازه و به عنوان جایگزینی برای خاک فشرده استفاده می کنند. به علت مقدار آب زیادی که در ترکیب مخلوط این نوع بتن ساختمانی وجود دارد، به عنوان ماده متصل کننده بتن به خاک مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین بدیهی است که اجرای آن نیاز به دقت و تجربه زیادی است.
ابتدا از طریق محاسبه مساحت مورد نظر و بعد از عملیات پی کنی، مقدار مناسب بتن نظافت محاسبه و روی سطح خاک ریخته می شود. در این مرحله بتن اصطلاحاً غیر مسلح است و در آن هیچگونه میلگرد یا آرماتوری استفاده نمی شود. نکته مهم در این مرحله از اجرای بتن سبک، استفاده از روان کننده در مخلوط بتن است. این روان کننده ها باعث افزایش خاصیت روان شوندگی بتن شده و باعث می شود بتن ریزی مگر به راحتی و بدون دردسر روی بستر خاک انجام گیرد.
بعد از بتن ریزی روی سطح خاک، بتن را با استفاده از ابزارهایی همچون تراز یا شیلنگ تراز کاملاً تراز کرده و با استفاده از ابزار دیگری به نام تخته ماله، سطح بتن را صاف و یکنواخت می کنند. در آخرین مرحله از اجرای بتن مگر که عمل آوری بتن نام دارد، باید کنترل شود که ضخامت بتن ریخته شده بیشتر از ۵ سانتی متر نباشد. با این اوصاف می توان به این نکته خاطر نشان کرد که برای بتن ریزی مگر به کار بردن یک نیروی متخصص و ماهر و البته با تجربه اهمیت زیادی دارد. بنابراین بد نیست در ادامه به اصول بتن ریزی مگر بپردازیم.
ابزار و ماشین آلات مورد نیاز
برای اجرای بتن و یا همان بتن ریزی مگر ابزار و ماشین آلاتی نیاز است که در ادامه با آن ها آشنا می شویم. اما پیش از آشنایی با این ابزارهای و تجهیزات بهتر است به این نکته اشاره کنیم که کیفیت و سلامت این ابزار و ماشین آلات نقش مهمی در اجرای صحیح و اصولی بتن و در نهایت مقاومت کلی سازه دارد. ابزارهای عمومی مورد نیاز اجرای بتن مگر شامل بیل، کلنگ و فرغون می شود. به علاوه شمشه‌ی آهنی، شیلنگ تراز و تراز برای تراز کردن بتن، تخته ماله برای صاف و یکدست کردن سطح بتن ریزی شده و کمچه و استامبولی نیز مورد نیاز است. سایر ماشین آلاتی که برای بتن ریزی مگر به آن احتیاج است، شامل میکسر(بتونیر)، پمپ بتن، ویبراتور و غیره می شود.
طرح اختلاط بتن مگر
طرح اختلاط بتن مگر به نسبت ترکیب مواد تشکیل دهنده بتن مگر گفته می شود. در این بتن میزان سیمان بسیار کمتر از سایر مواد تشکیل دهنده مانند سنگدانه ها و آب است. ترکیب آب و سیمان باید به نسبت حداکثر نیم درصد رعایت شود و چون رعایت این نسبت اهمیت زیادی دارد، طرح اختلاط بتن مگر توسط آزمایشگاه تعریف و تعیین می گردد.
روش تخریب بتن مگر
به طور کلی تخریب بتن مگر به دو روش مکانیکی و شیمیایی انجام می شود. روش مکانیکی سر و صدای زیادی در محل پروژه ایجاد می کند اما هزینه پایین تری دارد. از سوی دیگر روش شیمیایی محدودیت های کمتری داشته و با استفاده از مواد شیمیایی کتراک انجام می گیرد. این روش به شدت توسط متخصصان و مهندسان عمران پیشنهاد می شود و لرزش و ارتعاش در سازه را تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد.
بتن مگر به دلیل مزایا و ویژگی های منحصر به فردی که دارد؛ به عنوان یکی از رایج ترین محصولات ساختمانی شناخته می شود. برخی از مزایای بتن نظافت یا مگر به شرح زیر است:
بتن مگر یا بتن سبک معمولاً با استفاده از نسبت کمتری از سیمان در مقایسه با بتن معمولی ساخته می شود که منجر به صرفه جویی قابل توجهی در هزینه تولید آن می شود.
بتن سبک یا بتن نظافت را می توان به سرعت اجرا و متراکم کرد و استفاده از آن در بتن ریزی سازه های بتنی امکان پیشرفت سریعتر ساخت و ساز را فراهم می کند.
مقدار کمتر سیمان در بتن مگر، انقباض را کاهش می دهد. این ویژگی منحصر به فرد خطر ترک را به حداقل رسانده و دوام کلی سازه را بهبود می بخشد.
بتن لاغر یا سبک به سیمان کمتری نیاز دارد که به معنی انتشار کمتر دی اکسید کربن در پروسه تولید بتن است. این ویژگی باعث می شود این بتن به یک انتخاب سازگار با محیط زیست تبدیل شود.
بتن ریزی مگر از خروج آب بتن جلوگیری کرده و به همین دلیل هم بتن در طول زمان پوک نمی شود.
از بتن مگر به عنوان لایه زیرین سازه و پیوند میان بتن و بستر خاک استفاده می شود. این لایه سبب ایجاد فاصله مابین فونداسیون و خاک شده و بدین ترتیب از پوسیدگی بتن جلوگیری می کند.
بتن ریزی مگر فضاهای خالی زیر سازه را پر کرده و بستر زیرین سازه را پاک و صاف می کند و به همین دلیل هم به بتن نظافت مشهور است.
از بتن مگر یا بتن نظافت به عنوان لایه زیرین و پر کننده فضای خالی فونداسیون و بستر خاک زیر سازه استفاده می شود. اما این بتن کارکردهای دیگری نیز دارد که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم:
بتن نظافت یا بتن سبک معمولاً به عنوان لایه زیرین یا پایه در صنعت راهسازی استفاده می شود. در واقع این بتن یک سطح پایدار و فشرده برای لایه های بعدی در ساخت جاده فراهم می کند.
بتن مگر را می توان به عنوان لایه پایه برای روسازی ها استفاده کرد و پایه محکمی برای لایه های بالایی مانند آسفالت یا بتن فراهم می کند.
بتن سبک یا لاغر به دلیل قابلیت زهکشی خوب، اغلب برای ساختن کانال ها و زیرآبگذر ها نیز استفاده می شود.
می توان از این بتن برای ساخت پی های کم عمق استفاده کرد و پایه ای پایدار برای روبنا فراهم کرد.
از این بتن می توان برای ساخت مسیرهای پیاده روی و پیاده رو استفاده کرد و سطحی بادوام و هموار را فراهم کرد.
از بتن مگر برای تثبیت شیب ها و جلوگیری از فرسایش در مناطق مستعد رانش زمین یا فرسایش خاک استفاده می شود.
برای دست یابی به بهترین کیفیت و مقاوم ترین حالت بتن مگر، اجرای اصولی و صحیح آن اهمیت زیادی دارد. به همین منظور به نکات الزامی در اجرای بتن مگر که کلید اصلی یک بتن ریزی موفقیت آمیز است، اشاره خواهیم کرد:
جالب است بدانید که مقاومت فشاری بتن به عوامل مختلفی مثل هیدراتاسیون سیمان، مسافت جابجایی و گیرش بتن بستگی دارد. بتن ها بر حسب مقاومت فشاری نمونه به عمل آمده پس از ۲۸ روز تیپ بندی می شوند. بتن مگر یا بتن سبک جزو بتن های ضعیف تر و در گروه C7.5 با مقاومت فشاری ۷۵ کیلوگرم بر سانتی متر مربع قرار می گیرد. مقاومت فشاری بتن سبک یا بتن مگر در طی چندین مرحله تعیین می گردد. در اولین مرحله بتن از لحاظ انطباق با مقاومت مشخص براساس استاندارد ASTM C192 C39و همچنین از لحاظ یکنواختی اختلاط براساس استاندارد ASTM C94 سنجیده می شود. بعد از آن برای کنترل عمل آوری از استاندارد ASTM C31 C39 استفاده شده و بتن جهت قالب برداری کنترل می گردد.
مهم ترین نکته در اجرای صحیح بتن ریزی مگر، ضخامت و ارتفاع بتن است. بنابراین باید حین بتن ریزی کنترل شود تا ضخامت بتن کمتر از ۵ سانتی متر نباشد. به علاوه بتن ریزی باید ۵ تا ۱۰ سانتی متر از هر طرف بیشتر از ابعاد پی صورت گیرد. نکته دیگر این است که ارتفاع بتن مگر باید بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر باشد و به هیچ وجه از این مقدار بیشتر نشود.
اجرای بتن مگر به دلیل اینکه در لایه زیرین و پایین ترین سطح سازه صورت می گیرد، نسبت به اجرای بتن سخت هزینه کمتری دارد. به طور کلی عوامل مختلفی در قیمت اجرای بتن مگر دخیل هستند، از جمله برند و تولید کننده بتن، هزینه حمل و نقل، هزینه نیروی کار و غیره.
در صنعت ساخت و ساز امروزی که به سرعت در حال تحول است، اجرای بتن مگر مزایای قابل توجهی را از نظر کاهش ضایعات، بهبود کارایی، صرفه‌جویی در هزینه و افزایش پایداری سازه ارائه می دهد. اگرچه ممکن است در این مسیر چالش هایی وجود داشته باشد، اما مزایای بالقوه آن، بتن سبک یا بتن نظافت را به انتخاب ارزشمندی برای پیمانکاران، مهندسان و کارفرمایان تبدیل می کند. در این مطلب صفر تا صد بتن مگر را آموختیم، از مواد تشکیل دهنده آن گرفته تا نحوه اجرا و حتی تخریب آن. اگر شما نیز تجربه ای در این زمینه دارید می توانید آن را با ما و سایر مخاطبان ما به اشتراک بگذارید.