قالب بندی بتن یکی از مهم‌ترین فرایندهای ساخت‌وساز است که بخش بزرگی از ایمنی و استحکام سازه به آن بستگی دارد. انجام دادن این فرایند به‌صورت اصولی و با استفاده از یک تیم باتجربه، به شما کمک می‌کند که یک سازه حرفه‌ای و باکیفیت داشته باشید. این مقاله، یک راهنمای جامع و کامل برای قالب بندی است که خواندن آن پاسخ بسیاری از سؤالات شما در مورد قالب بندی را خواهد داد.
قالب بندی بتن نوعی عملیات عمرانی است که از آن برای اجرای فونداسیون، ستون، تیر، دیوار و سقف بتنی استفاده می‌شود. طی این فرایند، از موادی مثل ورق‌های فلزی یا تخته‌های چوبی برای مشخص کردن محدوده بتن‌ریزی یک عضو خاص سازه استفاده می‌شود و پس از بستن آن‌ها به یکدیگر، اقدام به ریختن بتن داخل این محدوده می‌کنند و بعد از آن نیز صبر می‌کنند تا بتن خودش را بگیرد و در انتها قالب‌ها را باز می‌کنند.
قالب‌ها به‌صورت کلی به ۲ دسته موقت و دائم تقسیم می‌شوند که دسته اول پس از خشک شدن بتن، باز می‌شود و گاهی اوقات می‌شود از آن بارها استفاده کرد؛ اما قالب‌های دائم برای همیشه در جای خود باقی می‌مانند و تبدیل به یکی از اجزای سازه می‌شوند.
هدف از قالب بندی بتن، ساخت اعضای بتنی بر اساس نقشه‌های سازه و به‌صورت ایمن است. فرقی نمی‌کند که سازه شما فلزی باشد یا بتنی، برای ساخت فونداسیون آن باید قالب بندی انجام دهید. چراکه در حال حاضر فونداسیون اکثریت قریب به اتفاق پروژه‌ها با استفاده از بتن مسلح ساخته می‌شود. بتن مسلح ترکیبی از بتن و آرماتور است که آرماتوربندی اسکلت آن محسوب می‌شود و قالب بندی، شکل کلی آن را مشخص می‌کند.
همچنین انواع قالب بندی بتن اهداف زیر را دنبال می‌کنند:
قالب بندی باید در راستای اهداف قالب بندی انجام شده باشد تا بتوان صفت مناسب یا خوب را به آن نسبت داد. مهم‌ترین مشخصات انواع قالب بندی بتن را در ادامه می‌بینید:
مهم‌ترین نکته در قالب بندی بتن، رعایت اصول ایمنی است که باعث می‌شود هم تجهیزات و هم نیروی انسانی در برابر آسیب مقاوم شوند و از ضرر و زیان‌های مالی نیز جلوگیری شود. رعایت نکات ایمنی قالب بندی با در نظر گرفتن ترفندهایی برای حذف خطر یا کاهش اثرات مخرب آن امکان‌پذیر است و از طریق راهکارهایی مثل محاسبه بارهای سازه پیش از قالب بندی و انتخاب قالب مناسب بر اساس بارهای محاسبه‌شده، امکان‌پذیر است.
همچنین باید به تعمیر و نگهداری قالب‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشید. تمامی قالب‌های معیوب باید به‌محض مشاهده تعویض شوند. شرایط نگهداری قالب‌ها بر اساس جنس آن‌ها و شرایط آب‌وهوایی محل احداث پروژه متفاوت است و با رعایت برخی از نکات ساده مثل روغن زنی، می‌توان باعث افزایش عمر قالب های بتنی شد. از بازرسی و نظارت در طول تمامی مراحل کار نیز غافل نشوید.
یکی دیگر از مهم‌ترین نکات اجرای قالب بندی بتن، در نظر گرفتن زمان مناسب برای جایگذاری و حمل قالب‌ها است. چراکه پس از سفت شدن بتن، امکان جابجایی قالب‌ها وجود ندارد.
انواع قالب بندی بتن بر اساس نوع ماده سازنده قالب و عضوی که قالب بندی می‌شود متفاوت است. همچنین نوع قالب بر انتخاب تجهیزات قالب بندی بتن و روش قالب بندی بتن نیز تأثیر می‌گذارد. در ادامه با مهم‌ترین دسته‌بندی‌های قالب بندی بتن آشنا می‌شوید:
در گذشته تنها از چوب برای قالب بندی استفاده می‌شد و روش استفاده از آن نیز همانند ساخت آجر بود، یعنی ابتدا قطعات بتنی را قالب‌گیری می‌کردند و پس از سفت شدن، روی یکدیگر قرار می‌دادند و شروع به ساخت‌وساز می‌کردند. در حال حاضر قالب‌های بتنی با استفاده از مواد و مصالح متفاوتی ساخته می‌شوند که در ادامه با پرکاربردترین انواع آن‌ها آشنا می‌شوید:
چوب هنوز هم یکی از رایج‌ترین مواد مورداستفاده در انواع قالب بندی بتن است و به علت در دسترس بودن و قیمت پایین، هزینه قالب بندی بتن را پایین می‌آورد. همچنین ساخت قالب بتنی با استفاده از چوب آسان است چراکه محدودیت خاصی در شکل‌پذیری ندارد. از دیگر مزایای قالب بندی چوبی می‌توان به وزن سبک و حمل‌ونقل آسان آن اشاره کرد.
در مقابل، قالب‌های چوبی عمر کوتاهی دارند و مقاومت آن‌ها در برابر رطوبت بتن کم است. همچنین قالب بندی با استفاده از آن‌ها به زمان زیادی نیاز دارد.
قالب بندی آجری یکی از روش‌های قالب بندی ثابت است و معمولاً از آن برای قالب بندی بتن فونداسیون استفاده می‌شود. این نوع قالب نیز همانند قالب چوبی ارزان و در دسترس است و به‌آسانی نصب می‌شود. همچنین نصب آن به نیروی انسانی زبده و باتجربه نیز نیاز ندارد. با این حال این قالب در برابر نفوذ آب آسیب‌پذیر است و در مقایسه با قالب‌های فلزی و پلاستیکی استحکام کمی دارد.
پلای وود را می‌توان به‌نوعی نسل جدید قالب‌های چوبی دانست. پلای وود ترکیبی از تخته سه لا (لایه‌های نازک چوب) به همراه یک روکش است که کار این روکش، افزایش مقاومت قالب بندی بتن چوبی در برابر رطوبت است. قیمت قالب بندی پلای وود به‌مراتب از قالب الوار بیشتر است و از آن بیشتر در انواع قالب بندی بتن برای نمای ساختمان استفاده می‌شود.
قالب‌های فلزی پرکاربردترین نوع قالب بتن هستند که تقریباً در هر پروژه‌ای از آن‌ها استفاده می‌شود. مقاومت، دوام و عمر بالای قالب‌های فلزی باعث شده که از ابتدای قرن بیستم تاکنون، جایگزین مناسبی برای آن‌ها پیدا نشود. برای قالب بندی فلزی بتن از ورق سیاه گرید St37 استفاده می‌شود که در عین انعطاف‌پذیری بالا، مقاومت خوبی در برابر فشارهای وارده دارد.
قالب‌های فلزی در ۲ نوع لبه جوش (ساخته‌شده با جوشکاری برق یا گاز) و لبه خم در بازار عرضه می‌شوند. استفاده از آن‌ها به همراه روغن‌کاری، باعث می‌شود که سطح بتن نهایی صاف، صیقلی و تمیز باشد. بزرگ‌ترین عیب قالب بندی فلزی، قیمت بالای آن در مقایسه با سایر انواع قالب بندی بتن است که قابلیت استفاده مجدد آن، این عیب را تا حد زیادی برطرف می‌کند.
قالب‌های پلاستیکی یکی از جدیدترین نسل‌های قالب بتنی هستند که با استفاده از پلیمرهایی مثل ABS یا پروپیلن ساخته می‌شوند و مقاومت بالایی در برابر سرما، گرما و ضربه دارند. استفاده از قالب فلزی در آب‌وهوای بسیار گرم یا سرد با محدودیت‌هایی همراه است. قالب بندی پلاستیکی این محدودیت‌ها را ندارد و به‌راحتی می‌توان از آن در هوای گرم یا سرد استفاده کرد.
همچنین وزن سبک و سرعت بالای روش قالب بندی بتن با استفاده از قالب پلاستیکی، یکی دیگر از مزایای این نوع قالب در مقایسه با قالب فلزی است. این قالب‌ها نیازی به روغن‌کاری ندارند و با استفاده از آن‌ها سطح نهایی بتن صاف و صیقلی خواهد شد. با این حال قالب پلاستیکی هم محدودیت‌های خود را دارد که از میان آن‌ها می‌توان به دوام و عمر پایین اشاره کرد.
اجرای اعضای مختلف سازه بتنی ملاحظات فنی خاص خود را دارد و به همین دلیل برای اجرای برخی از آن‌ها باید از یک روش قالب بندی بتن خاص یا قالبی متفاوت استفاده کرد. در ادامه با انواع قالب بندی بتن بر اساس اجزای ساختمانی آشنا می‌شوید:
قالب بندی دیوار از قالب بندی های بسیار پر استفاده است.بسته به نوع دیوار (برشی، پیرامونی) و دسترسی به محیط پیرامونی آن، می‌توانید از روش قالب بندی دیوار یک‌طرفه یا قالب بندی دیوار دوطرفه و همچنین قالب بندی دیوار برشی استفاده کنید. تجهیزات قالب بندی بتن در روش‌های یک‌طرفه و دوطرفه با یکدیگر تفاوت دارد و قیمت قالب بندی آن‌ها نیز متفاوت است. از قالب بندی یک‌طرفه معمولاً برای دیوارهای پیرامونی استفاده می‌شود و روش قالب بندی بتن دوطرفه نیز بیشتر برای ساخت دیوارهای برشی کاربرد دارد.
قالب بندی تیر در مقایسه با سایر بخش‌های سازه به حساسیت و دقت بیشتری نیاز دارد. چراکه این بخش از سازه دارای بارهای زنده است و قالب آن دیرتر از نقاط دیگر باز می‌شود. به همین دلیل، مقاومت روش قالب بندی انتخاب‌شده نیز باید بالا باشد.
برای قالب بندی ستون معمولاً از قالب‌های چوبی یا مدولار استفاده می‌شود و ازآنجایی‌که ارتفاع در این روش قالب بندی زیاد است، رعایت اصول ایمنی در آن اهمیت زیادی دارد. چراکه نباید تا اتمام قالب برداری بتن، به سیستم قالب بندی فشاری وارد شود.
قالب بندی فونداسیون دست شما را در انتخاب نوع قالب باز می‌گذارد و می‌توانید با توجه به شرایط پروژه و ملاحظات فنی برای ساخت آن از انواع قالب‌های ثابت و موقت استفاده کنید. تأمین ایمنی قالب بندی فونداسیون نیز اهمیت زیادی دارد، چراکه پس از گودبرداری انجام می‌شود و باید از استحکام دیواره‌های گود پیش از آغاز عملیات قالب بندی بتن اطمینان حاصل کنید.
بسته به نوع سقف، روش قالب بندی سقف بتنی متفاوت است. به عنوان مثال اصول قالب بندی سقف وافل با قالب بندی سقف تیرچه‌بلوک و قالب بندی سقف دال بتنی به‌کلی متفاوت است. هر کدام روش‌های قالب بندی سقف مزایا و معایب خود را دارند. آنچه در قالب بندی سقف اهمیت زیادی دارد، شمع‌زنی اصولی و باز کردن قالب‌ها و پایه‌های اطمینان در زمان مناسب است. از دیگر قالب بندی های سقف بتنی می توان به قالب بندی سقف کامپوزیت و قالب بندی سقف بوبوت اشاره کرد.
روش قالب بندی بتن روی مراحل آن تأثیر زیادی دارد. آنچه بین تمامی روش‌های قالب بندی بتن مشترک است و باید انجام شود، محاسبه بارهای زنده و مرده سازه است، چراکه تأثیر زیادی در انتخاب نوع قالب بندی بتن، روش قالب بندی، نوع قالب و حتی قیمت قالب بندی دارد.
پس از محاسبه بارهای سازه و تهیه قالب و تجهیزات قالب بندی مناسب، ابتدا خاک زیر قالب بررسی می‌شود تا استحکام لازم را برای نگه‌داشتن قالب در جای خود داشته باشد. در مرحله بعد، قالب‌ها را ابتدا با استفاده از پین و گوه به یکدیگر متصل می‌کنند و پس از آن‌که تبدیل به یک جسم یکپارچه شدند، آن‌ها را به محل قالب بندی منتقل می‌کنند و با استفاده از بولت و میان بولت، قالب‌های روبرو را به یکدیگر متصل می‌کنند. پس از آن پشت‌بندهای عمودی و افقی بسته می‌شوند و در انتها نیز جک زنی انجام می‌شود.
مهم‌ترین نکته در قالب برداری بتن، انتخاب زمان مناسب برای باز کردن قالب‌ها و پایه‌های اطمینان است، چراکه در صورت زود باز کردن قالب‌ها، امکان آسیب به سازه و لزوم قالب بندی مجدد وجود دارد.
بهترین روش برای انتخاب زمان مناسب قالب برداری، برداشتن نمونه از بتن و آزمایش آن است. اگر بتن به ۷۰ درصد مقاومت ۲۸ روزه خود رسیده بود، می‌توان قالب برداری را آغاز کرد. البته در این حالت، باید برای برداشتن پایه‌های اطمینان تا پایان رسیدن بتن به مقاومت ۲۸ روزه صبر کنید. دمای مجاور سطح بتن در زمان بتن‌ریزی و شرایط آب‌وهوایی در زمان گیرایش بتن، از دیگر عوامل مؤثر در انتخاب زمان قالب برداری بتن هستند.
برای انتخاب زمان درست قالب برداری نیز می‌توانید به جدول مخصوص آن در مبحث نهم مقررات ملی ساختمان مراجعه کنید.
قیمت قالب بندی بتن به متراژ پروژه و نوع روش قالب بندی بتن بستگی دارد. همچنین نوع قالب نیز می‌تواند هزینه قالب بندی بتن را بالا ببرد. به عنوان مثال قیمت قالب بندی بتن با استفاده از قالب فلزی، به‌مراتب بیشتر از هزینه قالب بندی با استفاده از قالب چوبی یا آجری است. همچنین هزینه قالب بندی و بتن‌ریزی اجزای مختلف سازه نیز با یکدیگر تفاوت دارد.
نقشه سازه و پیچیدگی قالب بندی بتن، ارتفاع کار، کاربری ساختمان، خصوصیات جغرافیایی محل احداث پروژه مثل نوع خاک و … نیز بر دستمزد و قیمت قالب بندی بتنی تأثیر می‌گذارند.
تجهیزات قالب بندی بتن با توجه به روش قالب بندی بتن متفاوت است و ممکن است بسته به شرایط پروژه نیز این تجهیزات تغییر کنند و از انواع سنتی یا مدرن آن‌ها برای قالب بندی استفاده شود. لیست زیر، شامل ضروری‌ترین تجهیزات و اتصالات قالب بندی است که وجود آن در هر پروژه‌ای لازم است:
در اجرای قالب بندی های بالا رونده ، قالب های پرنده، قالب لارج پنل، قالب تونل و تمام قالب هایی که وزن بالایی دارند و باید در ارتفاعات جا به جا شوند، نیاز به استفاده از جرثقیل و تاور کرین می باشد.
در تمام روش های قالب بندی، از انواع قالب بندی استفاده می شود. قالب بتن ها در انواع جنس و شکل در بازار موجود هستند، این ابزار برای شکل دهی به بتن در راستای ایجاد شکل نهایی سازه کاربرد دارد.
در قسمت هایی که دو قالب بر هم عمود می شوند، از قالب فلزی کنج استفاده می شود. این قطعه به صورت داخلی، خارجی و نبشی صفر در بازار وجود دارد.
فیلر قالب بتن که جنس و شکلی همانند قالب بتن دارد و در قالب بندی فضاهای خالی را که با قالب بتن قابل پوشش نیست، پوشش می دهد.
جک سقفی که شامل یک لوله و گاهی دارای صلیبی و سری یو شکل است برای مهار فشار بتن ریزی سقف و دیوارها استفاده می شود. از انواع این جک می توان به جک سقفی ساده، جک سقفی صلیبی و جک سقفی عراقی اشاره کرد.
رزوه جک سقفی برای اتصال دو لوله جک سقفی و برای تنظیم ارتفاع جک سقفی کاربرد دارد.
داربست با استفاده از لوله های مختلف شکل می گیرد و در قالب بندی برای مهار فشار سقف و دیوارهای بلند با حجم بتن ریزی بالا استفاده می شود. داربست چکشی و داربست مثلثی از انواع داربست های مورد استفاده در قالب بندی سازه می باشد.
سرجک قابل رگلاژ برای تراز کردن پایه های داربست استفاده می شوند.
بولت نوعی پیچ از جنس میلرد است و برای اتصال قالب های فلزی روبروی همدیگر و ثابت نگه داشتن قالب ها برای بتن ریزی استفاده می شود. میان بولت ها برای بتن ریزی دیوارهایی که نیاز به آب بندی دارند،استفاده می شوند.
مهره بولت خروسکی برای مهار بولت و مهار وزن وارده به قالب در هنگام بتن ریزی در پشت بند قالب بتن استفاده می شود.
تسمه قالب که ظاهری همانند خط کش دارد برای اتصال و فیکس کردن قالب ها روبروی همدیگر کاربرد دارد.
سولجر:
سولجر همانطور که از نامش پیداست برای حمایت و از قالب در برابر فشار های وارده کاربرد دارد و در پشت قالب به صورت عمودی و افقی به عنوان پشت بند استفاده می شود.
براکت قالب بندی برای ساخت های مرتفع که نیاز به دو مرحله یا بیشتر بتن ریزی وجود دارد، استفاده می شود. این ابزار پایداری قالب ها را برای بتن ریزی فراهم می کند.
واشر کاس (واشر کاست):
واشر کاس یک قطعه مربعی فولادی است برای مانند مهره برای اتصال پشت بند به قالب های بتنی استفاده می شود.
واشر دو لوله یک قطعه مستطیلی فولادی است که برای اتصال لوله های پشت بند به قالب فلزی استفاده می شود.
پین و گوه از ساده ترین اتصالات قالب بندی می باشد که در برای اتصال پانل یا قالب های فلزی به یکدیگر استفاده می شود.
کلمپس نیز کاربردی همانند پین و گوه دارد و برای اتصال قالب های فلزی به یکدیگر استفاده می شود. با این تفاوت که کلمپس برای اتصال قالب های خاص کاربرد بیشتری دارد.
گیره قالب برای اتصال پشت بند به قالب استفاده می شود.
در این مقاله با هر آنچه باید در مورد قالب بندی بتن بدانید آشنا شدید. برای اطلاع از قیمت قالب بتن و خرید قالب بتن و تجهیزات قالب بندی باکیفیت، می‌توانید با شماره های درج شده در سایت با کارشناسان ما در پشتیبانی سایت بتن استور ارتباط برقرار کنید. همچنین در صورتی که نیاز به مشاوره برای خرید انواع قالب بتن و اتصالات قالب بندی دارید، کارشناسان ما به شما مشورت لازم را خواهند داد.